Pięć lat temu, 21 października 2013 roku, Kraków został włączony do międzynarodowej Sieci Miast Kreatywnych UNESCO i uzyskał tytuł Miasta Literatury. Miasto Szymborskiej, Miłosza, Lema, Conrada i Wyspiańskiego było siódmym miejscem na świecie (po Edynburgu, Dublinie, Iowa City, Norwich, Reykjavíku i Melbourne), które otrzymało ten zaszczytny tytuł. Zgodnie z założeniami wniosku o przyjęcie do sieci w ostatnich latach powstały tu podstawy kompleksowego programu promocji czytelnictwa i edukacji literackiej, systemy wsparcia środowisk twórczych i lokalnego rynku książki.
Wielowiekowe tradycje drukarstwa i bezcenne rękopisy, jeden z najstarszych w Europie uniwersytetów, wybitne postaci światowej literatury i sława miejsca, które symbolizuje zarówno ciągłość polskiej kultury, jak i fascynujące dzieje różnorodnego dziedzictwa Europy Środkowej – argumenty, jakie skłoniły delegatów konferencji UNESCO w Pekinie do ogłoszenia 21 października 2013 roku Krakowa pierwszym słowiańskim i drugim nieanglojęzycznym Miastem Literatury na świecie, były bezdyskusyjne. Poparcie dla wieloletnich starań Krakowa o ten tytuł wyraziły wcześniej takie sławy światowej literatury, jak Roberto Calasso, Mario Vargas Llosa, Amos Oz, Herta Müller, Orhan Pamuk, Zadie Smith czy Gary Snyder, a także sama Wisława Szymborska i przedstawiciele różnorodnych środowisk twórczych.
O szczególnej tożsamości Krakowa decyduje także jego żywe i wielobarwne współczesne życie literackie, na które składają się zarówno rozpoznawalne w świecie festiwale, takie jak rozpoczynający się w poniedziałek 10. Festiwal Conrada czy czerwcowy Festiwal Miłosza – w połączeniu z galą Nagrody im. Wisławy Szymborskiej największe wydarzenie poetyckie w Polsce, jak i szereg oddolnie zrodzonych festiwali gatunkowych, m.in. Festiwal Literatury dla Dzieci, Festiwal Non-Fiction, Krakowski Festiwal Komiksu oraz wiele innych cennych inicjatyw.
W dzisiejszym Krakowie znajdziemy reprezentację twórców niemal każdego gatunku literackiego. Tu przyznawane są liczne wyróżnienia – poetycka Nagroda im. Wisławy Szymborskiej, Nagroda Conrada za prozatorski debiut roku, Nagroda im. Kazimierza Wyki dla krytyków literackich, Nagroda im. Jana Długosza za współczesną humanistykę, teatralna Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego czy Nagroda im. Stanisława Vincenza wręczana twórcom promującym kulturę Europy Środkowej. Tu przystań twórczą znajdują prześladowani w swoich krajach autorzy i autorki przebywający na stypendiach programu ICORN (Międzynarodowa Sieć Miast Schronienia), a także rezydenci literaccy z partnerskich Miast Literatury UNESCO. Co roku Kraków obchodzi ważne literackie jubileusze i rocznice, takie jak urodziny Stanisława Lema, zaprasza na Noc Poezji, organizuje popularne pasma literackie na festiwalach muzycznych, np. podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej czy Festiwalu Sacrum Profanum. W Krakowie odbywają się też rozpoczynające się w najbliższy czwartek i bijące rekordy popularności Międzynarodowe Targi Książki. Tutaj wreszcie powstanie pierwsze w Polsce centrum poświęcone literaturze i językowi – Centrum Literatury i Języka Planeta Lem, które będzie naturalnym przedłużeniem działań realizowanych przez Krakowskie Biuro Festiwalowe w ścisłej współpracy z licznymi partnerami zewnętrznymi. Tytuł Miasta Literatury UNESCO jest dobrem wspólnym wszystkich krakowian i środowisk, które uczestniczyły i uczestniczą w tworzeniu powiązanego z nim programu.
W Krakowie literatura jest dla wszystkich
Priorytetowe miejsce w strategii Krakowa Miasta Literatury UNESCO zajmuje edukacja literacka. Integracja krakowskich bibliotek – jeden z kluczowych celów programu – stała się faktem, a filie połączonej w jedną instytucję miejskiej biblioteki rozwijają swoją ofertę; powstają też nowe placówki i bezustannie poszerzana jest ich oferta. Dzięki owocnej współpracy z partnerami tylko w tym roku zainaugurowano m.in. strategiczny projekt Biblioteka Przedszkolaka, który objął wszystkie samorządowe przedszkola w Krakowie i wypełnił istotną lukę w propagowaniu praktyk czytelniczych wśród najmłodszych. W ramach akcji Szkoła Czytania uczniowie krakowskich szkół średnich zostali zaangażowani we wciągające rozmowy wokół literatury, a zajęcia z wykorzystaniem wybranych lektur regularnie goszczą w domach pomocy społecznej, ośrodkach specjalistycznej opieki, zakładach karnych i innych miejscach, w których dostęp do kultury jest szczególnie utrudniony.
Zależy nam w sposób szczególny na młodych odbiorcach, dla których nowe technologie to podstawowa forma ewentualnego kontaktu z literaturą – podczas ruszającej w listopadzie kolejnej edycji akcji Czytaj PL! po raz kolejny czytelnikom zostaną w całości udostępnione bestsellery wydawnicze w wersji elektronicznej. W mieście festiwalu literatury eksperymentalnej Ha!wangarda i wielu ciekawych zjawisk w dziedzinie literatury cyfrowej wspólnie z partnerami rozwijamy nowe formy funkcjonowania literatury, np. poprzez cyfrowy projekt Kody Miasta, w ramach którego liczni krakowscy pisarze i pisarki upamiętniani są w przestrzeni miejskiej poprzez tabliczki z kodami QR odsyłającymi do materiałów archiwalnych.
Wsparcie na każdym etapie
Promując literaturę i czytelnictwo nigdy nie zapominamy o tych, dzięki którym powstają i trafiają do naszych rąk dobre książki. Strategiczną częścią programu Kraków Miasto Literatury UNESCO są od lat działania na rzecz lokalnego środowiska wydawniczego i księgarskiego, a także program wspierania debiutów. Od 2015 roku Nagrodę Conrada otrzymują nowe głosy w polskiej literaturze. Umiejętności pisarskie można rozwijać w ramach Kursów Kreatywnego Pisania Krakowa Miasta Literatury UNESCO, na które składają się coroczne kursy pisarskie, weekendowe warsztaty i cykl otwartych spotkań poświęconych tajnikom warsztatu pisarskiego. Kraków obejmuje patronatem książki pisarzy i pisarek związanych z miastem i wspólnie z partnerami angażuje się w publikacje premierowych tomików w ramach Festiwalu Miłosza. Na wsparcie mogą liczyć niezależni wydawcy, np. w ramach współpracy podczas Międzynarodowych Targów Książki, a także niezależne księgarnie i antykwariaty, które – jako bardzo ważne centra życia kulturalnego – współtworzą program Festiwalu Conrada, mają zapewnione wsparcie w organizacji kameralnych wydarzeń i spotkań (przeszło 200 rocznie), a także otrzymują ulgi czynszowe w lokalach miejskich. Już w listopadzie przeszło 30 kameralnych krakowskich księgarń i antykwariatów weźmie udział w drugiej edycji plebiscytu „Wybieramy księgarnie roku”, starając się o Znaki Jakości przyznane przez czytelników.
Międzynarodowe uznanie
W ciągu pięciu lat z tytułem Miasta Literatury UNESCO dzięki współpracy z licznymi partnerami wcielono w życie większość złożonych w aplikacji postulatów. Dokonano integracji bibliotek miejskich, ruszyły prace nad powstaniem nowoczesnego centrum literackiego w Składzie Solnym, które w przyszłości stanie się literacką wizytówką Krakowa. Koncepcja Krakowa jako Miasta Literatury została wskazana jako jedna z najbardziej rozpoznawalnych marek miasta w badaniach firmy Agrotec przeprowadzonych w 2015 roku. Ponad połowa respondentów z Krakowa i co trzeci mieszkaniec Polski wiedzieli o tytule Miasta Literatury UNESCO dla Krakowa oraz powiązanym z nim programie.
Strategia realizowana pod Wawelem została uznana za wzorcowy przykład wdrożenia agendy UNESCO dla Miast Kreatywnych podczas Kongresu w Krakowie i Katowicach w czerwcu br., a także podczas wcześniejszych spotkań sieci i w ramach prac Komitetu Sterującego Miast Literatury, któremu w latach 2014-2018 przewodniczył Kraków. Jako szczególnie inspirujące oceniono działania z wykorzystaniem nowych technologii oraz programy wsparcia lokalnego rynku książki. Miasto regularnie promuje się jako dynamiczne centrum literatury podczas licznych międzynarodowych targów książki, konferencji i spotkań branżowych.
Literacki Kraków świętuje
W związku z piątą rocznicą przyznania Krakowowi tytułu Miasta Literatury UNESCO została przygotowana wystawa w formie wolnostojącej wielkoformatowej książki, ukazującej najważniejsze działania realizowane w ramach programu. W tę niestandardową lekturę będzie można zagłębić się na placu Wszystkich Świętych pod Pawilonem Wyspiańskiego od 23 października do 4 listopada. We wtorek 23 października zapraszamy także na dyskusję „Mieszkam w Mieście Literatury – i co dalej?” z udziałem Barbary Gawryluk i Jakuba Kornhausera, która odbędzie się w hallu Biblioteki Głównej Uniwersytetu Pedagogicznego przy ul. Podchorążych 2.
Najważniejszym kontekstem dla jubileuszu programu Kraków Miasto Literatury UNESCO jest jednak rozpoczynająca się w poniedziałek 10. edycja Festiwalu Conrada – największego i najważniejszego festiwalu literackiego w Europie Środkowej. Gośćmi najbliższej odsłony wydarzenia, które odbędzie się w dniach 22-28 października br. pod hasłem „POP”, będą m.in. Arundhati Roy, Martín Caparrós, Elisabeth Åsbrink, David Vann, Kristina Sabaliauskaitė, Olga Tokarczuk, Wojciech Jagielski, Marcin Wicha i wielu innych.
Więcej informacji o przedsięwzięciach realizowanych w ramach programu Kraków Miasto Literatury UNESCO: www.miastoliteratury.pl
Więcej o 10. edycji Festiwalu Conrada: www.conradfestival.pl
Zapraszamy!