6 lat Krakowa z tytułem Miasta Literatury UNESCO!

Miasto Literatury UNESCO – 21 października minęło 6 lat od dnia, w którym Kraków został uhonorowany tym wyjątkowym tytułem. Miasto Szymborskiej, Miłosza, Lema, Conrada i Wyspiańskiego znalazło się wtedy w zaszczytnym gronie siedmiu ośrodków miejskich – od Ameryki po Australię – których literacka tradycja zadecydowała o członkostwie w międzynarodowej Sieci Miast Kreatywnych UNESCO. Zgodnie z założeniami wniosku o przyjęcie do sieci Kraków realizuje w ostatnich latach kompleksowy program promocji czytelnictwa i edukacji literackiej oraz buduje systemy wsparcia lokalnego rynku książki i środowisk twórczych, w tym debiutantów.

Po Edynburgu, Dublinie, Iowa City, Norwich, Reykjavíku i Melbourne – 21 października 2013 roku Kraków dołączył do grona Miast Literatury w ramach Sieci Miast Kreatywnych UNESCO, stając się pierwszym słowiańskim i drugim nieanglojęzycznym Miastem Literatury na świecie. Wielowiekowe tradycje drukarstwa i bezcenne rękopisy, jeden z najstarszych w Europie uniwersytetów, wybitne postaci światowej literatury i sława miejsca, które symbolizuje zarówno ciągłość polskiej kultury, jak i fascynujące różnorodnością dziedzictwo Europy Środkowej – to argumenty, które przekonały do przyznania Krakowowi tytułu delegatów konferencji UNESCO w Pekinie, jak i leżały u podstaw poparcia największych nazwisk literatury dla starań miasta o to wyjątkowe wyróżnienie. Roberto Calasso, Mario Vargas Llosa, Amos Oz, Herta Müller, Orhan Pamuk, Zadie Smith czy Gary Snyder, a także sama Wisława Szymborska i przedstawiciele różnorodnych środowisk twórczych – poparcie dla kandydatury Krakowa płynęło z wszystkich stron świata.

O tym, dlaczego Kraków jest gwarancją najciekawszych literackich doświadczeń, świadczy także współczesna oferta kulturalna miasta. Wielobarwne życie literackie Krakowa, silne marki festiwalowe, prężnie rozwijające się kameralne księgarnie, a także liczne premiery książek i partnerstwa to najlepsze przykłady na to, że Miasto Literatury UNESCO nie daje nigdy odetchnąć czytelnikom. Choć przykłady takich wydarzeń można mnożyć, w pierwszej kolejności warto wspomnieć o trwającym właśnie Festiwalu Conrada, uhonorowanym Nagrodą EFFE Award dla pięciu najlepszych festiwali w Europie, czy czerwcowym Festiwalu Miłosza – największym wydarzeniu poetyckim w Polsce. Co roku Kraków obchodzi ważne literackie jubileusze i rocznice, jak choćby urodziny Stanisława Lema, organizuje również pasma literackie na festiwalach muzycznych, np. podczas Festiwalu Kultury Żydowskiej czy Festiwalu Misteria Paschalia. W Krakowie odbywają się też rozpoczynające się w najbliższy czwartek i bijące kolejne rekordy popularności Międzynarodowe Targi Książki.

W Krakowie miłośnicy wszystkich gatunków literackich mogą czuć się pożądanymi gośćmi. Festiwal Literatury dla Dzieci, Festiwal Non-Fiction, Festiwal Popkultury Confiction, Krakowski Festiwal Komiksu, wydarzenia dla dzieci, Krakowski Kiermasz Książki czy Noc Poezji – to zaledwie niewielki procent inicjatyw i wydarzeń, które docierają ze swoim literackim przesłaniem do zróżnicowanych (także wiekowo) grup odbiorców o różnorodnych zainteresowań czytelniczych.

Krakow – miasto rezydencji

Kraków to miejsce, które z otwartymi ramionami wita zarówno czytelników, jak i samych twórców, stwarzając im warunki do pracy twórczej i doceniając ich dokonania artystyczne. Tu ogłaszani są laureaci poetyckiej Nagrody im. Wisławy Szymborskiej – podczas gali zamykającej coroczny Festiwal Miłosza – jak i Nagrody Conrada za prozatorski debiut roku, wręczanej w trakcie Festiwalu Conrada. Tu przyznawane są także Nagroda im. Kazimierza Wyki dla krytyków literackich, Nagroda im. Jana Długosza za współczesną humanistykę, teatralna Nagroda im. Stanisława Wyspiańskiego czy Nagroda im. Stanisława Vincenza dla twórców promujących kulturę Europy Środkowej. To w Krakowie w ramach programu ICORN, oferującego azyl pisarzom i obrońcom praw człowieka, którzy z powodu prześladowań nie mogą swobodnie żyć i tworzyć we własnej ojczyźnie, przebywają stypendyści z krajów, w których prawa człowieka są łamane. Kraków przystąpił do ICORN jako pierwsze polskie miasto, dając przykład kolejnym (po Gdańsku i Wrocławiu w tym roku do programu dołączyły Katowice).

Kraków Miasto Literatury UNESCO gości także rezydentów literackich z partnerskich miast, polskich twórców, jak i uczestniczy w międzynarodowych programach wymian literackich. Współpraca z Kapitułą Paszportów „Polityki” w kategorii Literatura czy zainaugurowana w tym roku wymiana z pisarzami z Kanady to tylko niektóre z przykładów działań na tym polu.

Literatura dla młodych

Priorytetowe miejsce w strategii Krakowa Miasta Literatury UNESCO zajmuje edukacja literacka. Integracja krakowskich bibliotek – jeden z kluczowych celów programu – stała się faktem, a filie połączonej w jedną instytucję miejskiej Biblioteki Kraków rozwijają swoją ofertę. Powstają też nowe placówki, a ich oferta jest nieustannie poszerzana. Każde badanie czytelnictwa potwierdza prostą prawidłowość, że dla zainteresowania literaturą kluczowe są pierwsze lata życia człowieka – praktyki wyniesione z domu poparte późniejszą edukacją szkolną. Dzięki owocnej współpracy z partnerami zainaugurowaliśmy m.in. strategiczny projekt Biblioteka Przedszkolaka, który objął wszystkie samorządowe przedszkola w Krakowie i wypełnił istotną lukę w propagowaniu praktyk czytelniczych wśród najmłodszych. W ramach akcji Szkoła Czytania uczniowie krakowskich szkół średnich zostali zaangażowani we wciągające rozmowy wokół literatury, a zajęcia z wykorzystaniem wybranych lektur regularnie goszczą w domach pomocy społecznej, ośrodkach specjalistycznej opieki, zakładach karnych i innych miejscach, w których dostęp do kultury jest szczególnie utrudniony.

Dla działań KMLU szczególne znaczenie ma młody odbiorca literatury. Rozumiejąc specyfikę grupy docelowej, dla której nowe technologie to najlepszy kanał dystrybucyjny, angażujemy się w lokalne i ogólnopolskie akcje promujące czytelnictwo oraz szukamy nowych, oryginalnych sposobów na mówienie o literaturze. W listopadzie rusza kolejna akcja Czytaj PL!, w której czytelnicy zyskają dostęp do pełnej treści 12 bestsellerów wydawniczych w wersji elektronicznej. Akcję wspierają uczniowie i uczennice polskich szkół – pełniący funkcję ambasadorów czytania w swoich grupach rówieśniczych. Wspólnie z partnerami rozwijamy nowe formy funkcjonowania literatury np. poprzez projekt Kody Miasta, w ramach którego liczni powiązani z Krakowem literaci – pisarze i pisarki – są upamiętniani w przestrzeni miejskiej poprzez tabliczki z kodami QR odsyłającymi do prezentacji ich postaci i twórczości. Innym przykładem próby dotarcia do młodszych odbiorców jest literacki bot, z którym czytelnicy mogą wejść w interakcję przez aplikację Messenger Festiwalu Conrada.

Zmieniamy krajobraz miasta

Staramy się wychodzić poza standardowe formy kontaktu z literaturą także w przestrzeni miejskiej. Najlepszym przykładem mijającego roku są Schody Miłosza. Tę niecodzienną poetycko-artystyczną instalację przy Bulwarze Poleskim, niedaleko Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha, zdobi wiersz „Dar”. Litery na instalacji zostały wykonane z użyciem kroju pisma Milosz, autorstwa Damiena Collot, który przekazała Fundacja Miasto Literatury, partner projektu.

Rok 2019 dla Krakowa Miasta Literatury UNESCO to także rozstrzygnięcie konkursu architektonicznego na Centrum Literatury i Języka Planeta Lem. To wyjątkowe miejsce będzie naturalnym przedłużeniem działań realizowanych przez Krakowskie Biuro Festiwalowe w ścisłej współpracy z licznymi partnerami – tytuł Miasta Literatury UNESCO jest dobrem wspólnym wszystkich krakowian i środowisk, które uczestniczyły i uczestniczą w tworzeniu powiązanego z nim programu. Planeta Lem powstanie według projektu studia JEMS Architekci.

Literatura i wspólne sadzenie lasu? W Krakowie idą razem w parze, a to ze względu na nietypowy sposób uhonorowania Olgi Tokarczuk. Dzień po przyznaniu nagrody Nobla polskiej pisarce w Krakowie zapadła decyzja o utworzeniu lasu „Prawiek”. 29 października, w rejonie nowohuckich Kujaw, razem z mieszkańcami i mieszkankami Krakowa zasadzimy 25 000 drzew. To wyjątkowy sposób na świętowanie sukcesu pisarki od wielu lat związanej z Krakowem, przyjaciółki Festiwalu Conrada od jego początków. Podczas każdego ze spotkań z pisarką festiwalowe sale pękały w szwach. W 2018 roku Olga Tokarczuk wzięła udział w niezwykłym projekcie muzycznym: na krakowskim Festiwalu Sacrum Profanum odbyła się premiera opery „ahat ili. Siostra bogów”, do której pisarka napisała libretto na podstawie swojej powieści „Anna Inn w grobowcach świata”. Trzy dni przed wspólnym sadzeniem lasu, 26 października, autorka spotka się z czytelnikami w Centrum Kongresowym ICE Kraków. Obydwa wydarzenia odbędą się w ramach tegorocznej edycji Festiwalu Conrada.

Wsparcie na każdym etapie

Promując literaturę i czytelnictwo, nigdy nie zapominamy o tych, dzięki którym powstają i trafiają do naszych rąk dobre książki. Strategiczną częścią programu Kraków Miasto Literatury UNESCO są od lat działania na rzecz lokalnego środowiska wydawniczego i księgarskiego, a także program wspierania debiutów. Od 2015 roku Nagrodę Conrada otrzymują nowe głosy w polskiej literaturze. Umiejętności pisarskie można rozwijać w ramach Kursów Kreatywnego Pisania Krakowa Miasta Literatury UNESCO, na które składają się semestralne kursy pisarskie i weekendowe warsztaty dotyczące różnych form pisarskich – od krótkich form eseistycznych i prozatorskich po reportaże i powieści. Kurs Kreatywnego Pisania to także szansa na publikację swoich tekstów – w tym roku, w ramach przeprowadzonego z okazji 70-lecia najmłodszej dzielnicy Krakowa projektu „18. znaczy Nowa Huta” dziesięciu autorów i autorek znajdzie swoje reportaże w publikacji pod tym samym tytułem.

Kraków obejmuje także patronatem książki pisarzy i pisarek związanych z miastem i wspólnie z partnerami angażuje się w publikacje premierowych tomików w ramach Festiwalu Miłosza. Na wsparcie mogą liczyć niezależni wydawcy, np. w ramach współpracy podczas Międzynarodowych Targów Książki, a także niezależne księgarnie i antykwariaty, które – jako bardzo ważne centra życia kulturalnego – współtworzą program Festiwalu Conrada, mają zapewnione wsparcie w organizacji kameralnych wydarzeń i spotkań (przeszło 200 rocznie), a także otrzymują ulgi czynszowe w lokalach miejskich. W listopadzie i grudniu odbędzie się trzecia edycja plebiscytu na krakowskie księgarnie roku. 37 kameralnych krakowskich księgarń i antykwariatów będzie starać się o Znaki Jakości przyznawane przez czytelników w głosowaniu online i stacjonarnym. Cztery wybrane miejsca (trzy księgarnie i jeden antykwariat) otrzymają nasze wsparcie w postaci kampanii outdoorowej przeprowadzonej wiosną 2020 roku.

Tak świętuje literacki Kraków

Jak co roku, najważniejszym kontekstem dla rocznicy programu Kraków Miasto Literatury UNESCO jest trwający właśnie Festiwal Conrada – największy festiwal literacki w Europie Środkowej, laureat prestiżowej Nagrody EFFE 2019–2020 jako jedno z pięciu najlepszych wydarzeń festiwalowych w Europie. Gośćmi 11. edycji Festiwalu, który odbywa się w dniach 21–27 października pod hasłem „Rzeczywistości”, są m.in. Chimamanda Ngozi Adichie, Dmitrij Bykow, Didier Eribon, Almudena Grandes, Mariusz Szczygieł, Olga Tokarczuk i wielu innych (więcej o 11. edycji Festiwalu Conrada: www.conradfestival.pl).

W związku z szóstą rocznicą przyznania Krakowowi tytułu Miasta Literatury UNESCO przygotowaliśmy nietypową wystawę – w formie wolnostojącej wielkoformatowej książki ukazującej najważniejsze działania realizowane w ramach programu. W tę niecodzienną lekturę można zagłębić się na placu Wszystkich Świętych pod Pawilonem Wyspiańskiego między 21 a 27 października.

Do zobaczenia w Krakowie – Mieście Literatury UNESCO!