Wyszukaj Klasyka o Tadeuszu Boyu-Żeleńskim

„Mocarz przekładu” i przenikliwy publicysta, którego polemiki wyznaczają do dziś oś polskiej debaty publicznej, kronikarz młodopolszczyzny, słowem: jedna z emblematycznych postaci polskiego życia intelektualnego pierwszej połowy XX wieku – Tadeusz Boy-Żeleński będzie bohaterem kolejnego odcinka cyklu Wyszukaj Klasyka poświęconego nietuzinkowym pisarzom i pisarkom związanym z Krakowem – Miastem Literatury UNESCO. Z okazji 80. rocznicy tragicznej śmierci Boya o jego losach i spuściźnie literackiej porozmawiają Monika Śliwińska, autorka powstającej biografii naszego bohatera, i Marcin Wilk. Zapraszamy do Pałacu Potockich 14 lipca 2021 roku o godz. 18.00.

Transmisja spotkania na profilu Krakowa Miasta Literatury UNESCO na Facebooku oraz platformie PLAY KRAKÓW – www.playkrakow.com.

Wstęp wolny, zapisy za pośrednictwem strony https://kbfbilety.krakow.pl/ (wejściówki dostępne od 5 lipca, od godz. 12.00).

Urodził się w Warszawie w 1874 roku w rodzinie pochodzenia ziemiańskiego, studiował medycynę – mimo późniejszej praktyki podchodził do tego zajęcia bez większego entuzjazmu, we wspomnieniach pisał z przekąsem, że spędzał czas głównie na graniu w karty. Z tego okresu wyniósł i rozwinął jednak zainteresowanie sprawami społecznymi – założył organizację zajmującą się m.in. poprawą sytuacji kobiet w ciąży i obniżaniem śmiertelności niemowląt.

Rodzina Żeleńskich w 1881 roku przeniosła się do Krakowa, gdzie młody Boy uczęszczał do Gimnazjum Świętej Anny. Wówczas rozpoczęła się jego fascynacja kulturą i literaturą francuską, która w ciągu kilkudziesięciu lat doprowadziła go do uzyskania statusu „mocarza przekładu” i człowieka, który w pojedynkę zaznajomił polskich czytelników z kanonem francuskiej literatury, w tym przede wszystkim z dziełami Moliera i Balzaka, a także „W poszukiwaniu straconego czasu” Prousta. W kolejnych latach Boy nawiązuje burzliwą przyjaźń z „księciem ciemności” – Stanisławem Przybyszewskim i tajemniczy romans z jego żoną, norweską poetką Dagny Juel Przybyszewską, której poświęciliśmy ubiegłoroczny odcinek cyklu Wyszukaj Klasyka dostępny na platformie PLAY KRAKÓW. Żeleński był współtwórcą legendy słynnego kabaretu Zielony Balonik („mogę powiedzieć, że zawdzięczam mu wszystko” – mawiał), wspomnienia z okresu krakowskiej belle époque zawarł w „Słówkach” (1913) stanowiących podstawową lekturę dla wszystkich zainteresowanych Krakowem doby Młodej Polski – rozplotkowanym i prowincjonalnym, a zarazem kipiącym artystycznym wigorem.

Przeprowadzka do Warszawy w 1922 roku wyznacza nowy etap w życiu Boya, związany przede wszystkim z działalnością publicystyczną w „Kurierze Porannym” i „Wiadomościach Literackich”. Żeleński w tamtym okresie to zjadliwy krytyk konserwatywnych elit, w tym powiązań władzy z kościołem katolickim (obrazoburczy zbiór „Nasi okupanci”), błyskotliwy felietonista, propagator świadomego macierzyństwa, antykoncepcji i edukacji seksualnej jako drogi do rozwoju społecznego i eliminacji niebezpiecznych patologii, takich jak podziemie aborcyjne. Hasła z tekstów Boya, z „Piekłem kobiet” na czele, znajdują się do dzisiaj w centrum polskiej debaty publicznej, a powiedzenia używane w jego felietonach weszły do języka codziennego („Pijane dziecko we mgle” czy pochodząca ze „Słówek” fraza „W tym największy jest ambaras, żeby dwoje chciało naraz”). Działalność publicystyczno-społeczna Boya do końca jego życia spotykała się z ostrą krytyką antagonistycznych środowisk politycznych.

W 1939 roku przedostał się do Lwowa, w którym – najprawdopodobniej złamany beznadziejną sytuacją – podjął trudne do jednoznacznej kompromisy z sowiecką władzą, chętnie wykorzystywane w późniejszych latach przez jego politycznych adwersarzy. Aresztowany dwa lata później wraz z grupą lwowskich profesorów przez hitlerowskich najeźdźców, zginął rozstrzelany rankiem 4 lipca 1941 roku.

Osiemdziesiąt lat później spotkamy się w Pałacu Potockich, by zapytać o przesłanie płynące z historii Tadeusza Boya-Żeleńskiego, znaczenie jego dorobku twórczego i aktualność stawianych przed wojną diagnoz. Gościem rozmowy prowadzonej przez Marcina Wilka będzie Monika Śliwińska – pisarka, dziennikarka i redaktorka, autorka m.in. „Panien z Wesela” (2020), biografii Stanisława Wyspiańskiego zatytułowanej „Dopóki starczy życia” (2017) czy książki „Muzy Młodej Polski” (2004), a także twórczyni internetowego serwisu popularyzatorskiego poświęconego naszemu bohaterowi – www.boy-zelenski.pl. Autorka aktualnie pracuje nad biografią Boya.

Rozmowę wzbogacą materiały archiwalne z zasobów Narodowego Archiwum Cyfrowego – partnera cyklu, oraz ze zbiorów Moniki Śliwińskiej.

Wyszukaj Klasyka to cykl internetowych spotkań wokół mniej lub bardziej zapomnianych, lecz ponadczasowych postaci polskiej literatury XIX i XX wieku związanych z Krakowem. Działamy na przekór wszechobecnemu pędowi do nowości, przecierając szlaki dla ponownych odkryć na miarę opowiadań Kornela Filipowicza i poezji Zuzanny Ginczanki. Inspirujemy i poszerzamy czytelnicze horyzonty.

Cykl prowadzi Marcin Wilk – pisarz, dziennikarz i kurator programów literackich.

Od lipca br. spotkania odbywają się w przestrzeni Pałacu Potockich przy Rynku Głównym 20, z transmisją  na żywo na profilu Krakowa Miasta Literatury UNESCO na Facebooku i platformie PLAY KRAKÓW – www.playkrakow.com.

PROGRAM 2021

10 marca, godz. 18.00 | Jalu Kurek, gość: Jakub Kornhauser

14 kwietnia, godz. 18.00 | Stanisław Czycz, goście: Wit Szostak i Piotr Marecki

12 maja, godz. 18.00 | Kazimiera Treterowa, gość: Katarzyna Pilitowska

9 czerwca, godz. 18.00 | Jadwiga Beaupré, gość: Katarzyna Kobylarczyk

14 lipca, godz. 18.00 | Tadeusz Boy-Żeleński, gość: Monika Śliwińska

11 sierpnia, godz. 18.00 | Antonina Domańska, goście: Alicja Baluch i Mariusz Wollny

8 września, godz. 18.00 | Henryk Markiewicz, gość: Jacek Błach

13 października, godz. 18.00 | Kazimiera Bujwidowa, gość: Anna Kiesell

Wszystkie odcinki Wyszukaj Klasyka można obejrzeć na platformie PLAY KRAKÓW: https://playkrakow.com/series/ser.148

Organizator: KBF, operator programu Kraków Miasto Literatury UNESCO

Partner: Narodowe Archiwum Cyfrowe